Prace konserwatorskie rozpoczęły się w 2024r. Zakres prac konserwatorskich obejmował konserwację techniczna i estetyczną ambony, chrzcielnicy z 1650 roku, figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus, Feretronu z figurą Najświętszej Maryi Panny, rokokową, z  XVIII w. Feretronu Matka Boża z Dzieciątkiem Jezus a na awersie „Wizja  św. Małgorzaty Alacoque” oraz Feretronu z obrazami św. Michała Archanioł i Józefa Kalasancjusza.  Celem zabiegów konserwatorskich było zachowanie pierwotnego charakteru XVIII - wiecznego wyposażenia kościoła p.w. św. Kwiryna w Łapszach Niżnych oraz zachowanie materialnego, wielokulturowego dziedzictwa południowej Małopolski przez zahamowanie procesów destrukcyjnych i  poprawę stanu technicznego obiektów. Ponadto celem zadania jest umożliwienie funkcjonowania obiektów w stwarzającej coraz większe wymagania, współczesnej przestrzeni kulturowej oraz rozwój potencjału kulturowego szczególnie w  zakresie turystyki kulturowej i krajoznawczej. Przywrócony do pierwotnego stanu zabytek przyczyni się do wzrostu świadomości dotyczącej ochrony dziedzictwa kulturowego wśród mieszkańców parafii oraz turystów odwiedzających ten przepiękny kościołek z XIV wieku.

    Ambona pochodzi z XVIII w., późnego baroku, jej forma architektoniczna jest prosta, nadwieszona na planie koła. Kosz ambony składa się z elementów wypukłych i skośnych, z prosta balustrada schodów. Dekorację snycerską stanowi forma pęków owoców na koszu oraz kwiatowe festony w pasie pod parapetem. Zaplecek ambony flankowany pilastrami. Kiedyś w tym miejscu istniał obraz przedstawiający „Dobrego Pasterza”  z 1772 roku. Zniknął bezpowrotnie. Baldachim ambony  w formie belkowania z gzymsem, powtarza rzut kosza. Baldachim dekorowany w partii fryzu kwiatowymi festonami a zwieńczenie stanowią elementy liściaste, ażurowe. Na podniebieniu baldachimu znajduje się gołębica – symbol Ducha Świętego.

    Pierwszy etap obejmował konserwację techniczną obiektu  w tym usunięcie wielu  wtórnych olejnych warstw barwnych  w kolorach od jasnych niebiesko - granatowych, do intensywniejszych niebiesko - zielonych i zielonych celem uwidocznienia oryginalnej, najcenniejszej i najlepiej opracowanej pod względem artystycznym warstwy pierwotnej ambony. Ambona  była mocno porażona przez owadzie szkodniki drewna, przemalowana kilkukrotnie farbą z "puszki" niektóre elementy zwłaszcza z  balustrady schodów zostały wymienione. W trakcie prac okazało się, iż właśnie schody wejściowe na ambonę są najbardziej porażone drewnojadem. Zabiegi usuwania warstw wtórnych przeprowadzono metodami chemicznymi oraz mechanicznymi przy użyciu skalpela. Tylko takie postępowanie daje możliwość dotarcia do warstwy oryginalnej w taki sposób by ją zachować  w jak najlepszym stanie. W trakcie prac zostały odkryte oryginalna fragmentarycznie polichromia przedstawiająca kwiaty róż. Tło stanowi polichromia, ciemno granatowa z elementami marmoryzacji oraz wijących się róż.

                    FOTO1. Ambona przed konserwacja i po pracach konserwatorskich.

    Chrzcielnica – w formie kielicha, osadzona  na ośmiobocznym cokole z  trzonem i napisem „NISI QVIS RENATVS EX AQVA ET SPV SANCT FVERIT NON ISTRABIT IN REGNVM DEI 16 K.P.L. 50” co w tłumaczeniu znaczy: JEŚLI COŚ NIE NARODZI SIĘ Z WODY I DUCHA ŚWIĘTEGO, NIE WEJDZIE DO KRÓLESTWA BOŻEGO 16 K.P.L. 50. Czasza jest okrągła z nakrywą w formie żebrowanej kopuły.  1650r. Podczas prac konserwatorskich nie zostały odnalezione żadne warstwy pierwotnej polichromii. Warstwy malarskie pierwotne zupełnie zniszczone i wtórnie zamalowane. W strukturze oraz zaprawach malarskich chrzcielnicy widoczne były  liczne pęknięcia. Dlatego też kolorystyka chrzcielnicy została dopasowana do kolorystyki ambony i belki tęczowej z formą marmoryzacji.

                    FOTO2. Chrzcielnica przed konserwacją i po pracach konserwatorskich.

    Figura Matki Boskiej z  Dzieciątkiem pochodzi z XVIII w., późny barok. Stanowi przykład wysokiej klasy artystycznej. Figura jest wykonana z  drewna polichromowanego, złocona, ustawiona w  nieznacznym kontrapoście. Na lewej ręce trzyma Dzieciątko Jezus. Chrystus w koronie na głowie. Figurę poddano zabiegom czyszczenia zarówno lica ja i odwrocia z zabrudzeń. Usunięto nawarstwienia wtórne a odspojone warstwy zaprawy podklejona 3% roztworem kleju ( Plekstol B-500). Następnie poddano figurę dezynsekcji i impregnacji w oparach czynnika buforowego, żywicy impregnującej. Wszelkie wybłyszczenia zostały doczyszczone a odwrocie zaimpregnowane. Wszystkie pęknięcia i inne ubytki zostały uzupełnione kitami drewnopodobnymi oraz uzupełniono w miejscach brakujących odtworzono warstwy zapraw klejowych. Następnie wykonano podkłady pod złocenia i srebrzenia oraz same złocenia  złotem płatkowym i srebrem płatkowym. Dla zabezpieczenia złoceń położono werniks półmatowy.

                   FOTO3. Figura Matki Bożej z Dzieciątkiem przed konserwacją i  po pracach konserwatorskich.

    Feretron z figurą Najświętszej Maryi Panny to rzeźba rokokowa datowana na XVIII w. Rzeźba pełna przedstawieniem postać Matki Bożej siedzącej na obłoku w rozwianych szatach, ukazana w dynamicznej pozie z rękami uniesionymi. Wykonana w drewnie złoconym i   srebrzonym oraz  polichromowana. Zabiegi konserwatorskie dotyczyły usunięcia wtórnych warstw i przemalowań, impregnacji przeciw drewno jadom,  uzupełnieniu zapraw kredowo – klejowych i wykonaniu złoceń jak i srebrzeń złotem i srebrem płatkach.

              FOTO4. Feretron Figura Matki Bożej  przed konserwacją i po pracach konserwatorskich.

    Feretron Matka Boża z  Dzieciątkiem Jezus na awersie „wizja św. Małgorzaty Alacoque”  klęczącej w geście orantki przed Chrystusem. Podczas drugiego objawienia święta Małgorzata miała wizję Serca Bożego. Widziała Je jakby na tronie z płomieni, jaśniejące więcej niż słońce, przeźroczyste jak kryształ. Z boku widniała święta krwawa Rana. Otoczone było cierniową koroną, świeciło zatkniętym na szczycie krzyżem.

    Feretron w formie eklektycznej pochodzi z poł. XIX w., Obrazy malowane, olej na płótnie, na rewersie. Matka Boska z  Dzieciątkiem też obraz olejny na płótnie. Ramy feretronu wykonane z drewna złoconego. Dodatkowych zabiegów konserwatorskich przy tym obiekcie wymagały obrazy, które zostały doczyszczone, zdezynfekowane podobrazie i usunięto wszelkie przemalowania na nich.

             FOTO5. Feretron Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus i na awersie „wizja św. Małgorzaty Alacoque”  przed konserwacja i po pracach konserwatorskich.

    Feretron z przedstawieniem św. Michała Archanioła ukazanego w  jako młodzieniec w antycznej zbroi. Feretron pochodzi z okresu rokoko, XVIII w. Obraz malowany- olej na płótnie, owalny a  rama wykonana z  drewna z motywem kratki, złocona. Odsłonięte podczas prac konserwatorskich, uwidaczniające  pierwotne warstwy malarskie drewno  przyklejono słabym, gorącym roztworem kleju skórnego, nadmiar usuwano na bieżąco nie dopuszczając do wybłyszczeń i późniejszego spękania czy odspajania się warstwy zaprawy.  Po zachowaniu przerwy technologicznej wykonano pierwszą warstwę  zaprawy kredowo – klejowej a  dopiero na drugi dzień kolejną. Średnio na poszczególne elementy nałożono do 10 warstw zaprawy (około 3 – 4 na strukturę, na której pierwotnie warstwa zaprawy jest bardzo cienka oraz do 10 na rzeźby grupy ukrzyżowania, na których wykonane zostanie złocenie i srebrzenie).  Warstwy zaprawy zakładane były w sposób umożliwiający zachowanie i uczytelnienie formy rzeźbiarskiej czyli równomiernie na formach wklęsłych i wypukłych. Całość nowych zapraw została opracowana na mokro pod polichromię, złocenie  i  srebrzenie.  Na warstwę zapraw przeznaczonych pod polichromie stał nałożony słaby roztwór szelaku w alkoholu. Po usunięciu wtórnych nawarstwień w pierwszym etapie prac, ukazał się znaczny destrukt drewna w poszczególnych elementach oraz braki fragmentów ornamentyki. Uzupełnienie i rekonstrukcja brakujących elementów drewnianych wykonywana była wieloetapowo. Większe ubytki lub braki uzupełniano drewnem litym mocowanym klejami syntetycznymi,  po związaniu których rekonstruowano rzeźbiarsko poszczególne fragmenty. Konsystencją zaprawy i sposobem jej nakładania podkreślono walory rzeźbiarskie poszczególnych elementów. Efekt końcowy uzyskano opracowując powierzchnię  uzupełnień i zapraw na mokro przy pomocy miękkiej tkaniny bawełnianej.  Na tym etapie konserwacji wykonano konsolidację warstw pierwotnych oraz podklejenie do podłoża drewnianego  i płóciennego. Usunięto mechanicznie i  chemicznie wtórne nawarstwienia technologiczne z poszczególnych elementów (pociemniałe werniksy, wtórne warstwy barwnych, przemalówki na obrazach oraz szlakmetal kładziony na mikstion).

Zastosowane postępowanie konserwatorskie wpływa na zachowanie autentyczności  technologicznej co stanowi jedną ze składowych wartości dzieła. 

    Obecnie obiektom został przywrócony stan z czasów ich powstania tj. XVIII-XIX wiek oraz przywrócona kolorystyka. Jedynie trudna była do ustalenia kolorystyka chrzcielnicy gdyż od czasów jej powstania czyli 1650 roku była wielokrotnie przemalowana i przede wszystkich warstwy pierwotne była całkowicie zniszczone bezpowrotnie.

Koszt prac konserwatorskich wyniósł 337 396 zł z czego parafia otrzymała dofinansowanie w wysokości 150 000 zł od Województwa Małopolskiego w ramach programu „Ochrona zabytków Małopolski 2024” .

Paweł Dziuban