Ołtarz boczny p.w. Najświętszej Panny Marii, w swojej budowie jest identyczny jak ołtarz pw. św. Mikołaja z tą różnicą, że w centralnym miejscu znajduje się obecnie obraz Matki Bożej (wcześniej figura MB Z dzieciątkiem z 3 ćw. XIV w.) z flankującymi go rzeźbami św. Józefa i św. Alojzego Gonzagi z przełomu XIX i XX w. Powyżej obraz przedstawiający archanioła Rafała prowadzącego małego Tobiasza i dwie rzeźby aniołów. Anioły są znacznie mniejszej klasy i być może są późniejsze niż rzeźby z pozostałych ołtarzy. Można je ocenić, iż powstały w okresie późnego baroku, po 1712r, najprawdopodobniej fundacji ks. Łukasza Kuźnickiego i współwłaściciela Łapsz Baltazara Görgey. W ołtarzu zmianie uległa I kondygnacja gdyż zniszczeniu uległy oryginalne, historyczne rzeźby cnót kardynalnych – obecnie posiadamy zdjęcia z 1973 r tych rzeź, ukazujące ich zły stan techniczny (zdj. 1).
Już w 1973 r Bożena Saładziak prowadząca inwentaryzację zasobów zabytków w kościele parafialnym wskazywała na konieczność przeprowadzenia pilnej konserwacji tych rzeźb. Niestety przy powtórnej inwentaryzacji w 1984 r Ewa Zaremba badając stan zasobów stwierdziła, iż rzeźb już nie ma w zasobie parafii. Wynika z tego, że zaginęły bezpowrotnie. W ich miejsce ustawiono rzeźby z początku XX w, które swą stylistyką zupełnie nie nawiązują do oryginału. W polu centralnym znajdowała się przed konserwacją ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy a nad nią dwa barokowe aniołki. Pierwotnie w tym miejscu znajdowała się pełno postaciowa figura Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus datowana na 3 ćw. XIV wieku, obecnie przechowywana w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie (zdj.2).
Centralnie w drugiej kondygnacji umieszczony obraz Anioła Stróża przedstawiający Archanioła Rafała prowadzącego małego Tobiasza. Po bokach znajdują się anioły, rzeźby wykonane na znacznie niższym poziomie. Nad nimi w zwieńczeniu małe aniołki. Podczas demontażu ołtarza okazało się, że w murze za bocznym ołtarzem Matki Bożej Nieustającej Pomocy była wnęka, którą nawet najstarsi mieszkańcy nie pamiętali. Zamiast obrazu ołtarz MB posiadał w tym otworze figurę Matki Bożej. W okresie prac konserwatorskich ks. Proboszcz i autor artykułu podejmowali próby odzyskania figury Matki Bożej z Dzieciątkiem z Muzeum Archidiecezjalnego, niestety spotkaliśmy się z odmową Arcybiskupa Marka Jędraszewskiego, mimo, iż figura wciąż jest własnością parafii a została zabrana w depozyt w 1939 roku do konserwacji prawdopodobnie na polecenie ówczesnego Biskupa przeprowadzającego wizytację w parafii. W tej sprawie podczas kwerendy archiwalnej w archiwum diecezjalnym udało się znaleźć notatkę polecenia wydania figury „Matki Bożej złoconą” do depozytu Muzeum Archidiecezjalnego (celem przeprowadzenia koniecznej konserwacji) podpisaną w dniu 22 luty 1939 r przez KKM. Okazuje się, że konserwację wspomnianej figury wykonano dopiero 2012r.
W trakcie prac konserwatorskich natrafiono na kilka warstw malarskich, którymi ołtarz został przemalowany przez ostatnie 300 lat. Podczas wykonywania badań mikrochemicznych pigmentów, wypełniaczy i spoiw z próbek pobranych z ołtarza ustalono występowanie następujących pigmentów: bieli – ołowiowej oraz czerwieni - ochr czerwonych jako warstwy pierwotnej.
Pigmenty takie jak biel ołowiowa oraz naturalne pigmenty ziemne typu ochr zaliczają się do grupy tzw. pigmentów niedatujących, znane i stosowane w różnych technikach malarstwa sztalugowego i rzeźby drewnianej polichromowanej od XIV wieku do połowy wieku XIX, kiedy to najczęściej biel ołowiowa i pigmenty ziemne zostały zastąpione przez biel cynkową i syntetyczne pigmenty żelazowe. Z kolei mając znając dokumenty archiwalne możemy stwierdzić, iż ołtarz powstał w latach 1718 – 1720. Analizę pigmentów przeprowadzono stosując metody mikroskopowe oraz mikrochemiczne. Okazuje się, że pierwotna warstwa malarska ołtarza miała formę marmoryzacji w kolorze ochry (ciemna czerwień). W trakcie badań struktury ołtarza konserwatorzy natrafili na ślady napisów w języku niemieckim z 1939 roku wskazując, iż ołtarz był poddany jakimś pracom renowacyjnym. Niestety wiele elementów a zwłaszcza pierwotna warstwa malarska została zniszczona w znacznym stopniu. Ale na podstawie istniejącej fragmentarycznie warstwy malarskiej udało się zrekonstruować tę warstwę zgodnie z historycznym założeniem (zdj.3).
Na tym etapie konserwacji już estetycznej ołtarza wykonano konsolidację warstw pierwotnych oraz podklejenie do podłoża drewnianego i płóciennego. Usunięto mechanicznie i chemicznie wtórne nawarstwienia technologiczne z poszczególnych elementów (pociemniałe werniksy, wtórne warstwy barwnych, przemalówki na obrazach oraz szlakmetal kładziony na mikstion) (zdj.4,5).
Cały ołtarz wraz z figurami został poddany dezynsekcji, gdyż była bardzo stoczony przez owadzie szkodniki drewna, co widać na przykładzie krzyża Bożogrobców oraz aniołka w zwieńczeniu (zdj.6,7,8).
Następnie przeprowadzono impregnację strukturalną drewna, elementów architektonicznych, rzeźb i elementów płaskorzeźbionych roztworem żywicy w rozpuszczalnikach organicznych metodą podciśnieniową. Ten zabieg miał na celu równomierną konsolidację żywicy w strukturze drewna. Następnie doczyszczono powierzchnię impregnowanych elementów z pozostałości żywicy. W trakcie prac okazało się, że wiele elementów wymaga rekonstrukcji oraz powtórnego sklejenia. Te zabiegi miały przede wszystkim powstrzymać dalszą destrukcję ołtarza i jego elementów przed dalszym niszczeniem. Następnym etapem było uzupełnienie i odtworzenie pierwotnych zapraw oraz wykonanie nowych kredowo - klejowych (elementy drewniane) pod polichromie i złocenia, punktowanie ,,proszkowe" pierwotnych złoceń i srebrzeń. Wykonano nowe złocenia na poler i mat oraz barwne laserunki, werniksowanie pośrednie obrazów a także wykonano metodą punktowania naśladowczego (obrazy, karnacje, marmoryzacja). Następnie warstwy te zostały zabezpieczenie werniksem półmat (ketonowo-żywicznym). Po wykonaniu wszystkich niezbędnych czynności konserwatorskich ołtarz został złożony z powrotem w jego historyczne miejsce i cieszy nas parafian swoim nowym „strojem” ale takim jaki widzieli nasi przodkowie sprzed trzystu lat (zdj.9,10).
Wciąż sprawą otwartą jest podjęcie starań o zwrot z Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie figury Matki Bożej z Dzieciątkiem do naszego kościoła. Rzeźba stanowi najstarszy przykład jedynego zachowanego wyposażenia kościoła z czasów kiedy został wybudowany w XIV wieku.
Paweł Dziuban
więcej zdjęć w poniższym linku